SchaatsFysiek (door Bob Stoker): De schaatsvoet
Tennisarm, golferselleboog en zwemmersschouder zijn voorbeelden van medische diagnoses. Een schaatsvoet bestaat als zodanig niet. Toch herkennen veel schaatsers de pijn aan de onderzijde van hun voeten heel goed.
Deze pijn treedt op tijdens het schaatsen. Een beginnende schaatser heeft er snel last van. Ervaren schaatsers die beginnen aan een nieuw schaatsseizoen kunnen er ook last van hebben. Pijnlijk krampende spieren aan de onderzijde van de voet belemmeren 'ons schaatsplezier'. Factoren als de juiste grootte van de schaats en hoe vast je de schaatsen aantrekt met de veters zijn belangrijk.
De manier waarop onze enkels soms niet goed samenwerken met de voetspieren is echter de belangrijkste veroorzaker van pijnlijke voeten tijdens het schaatsen (disbalans). Veel hangt dan ook samen met mate van algehele fitheid en hoe goed je enkelbalans is. Fitheid en balans zijn te trainen, goede adviezen over de juiste maat schaats en de manier waarop je deze vastmaakt, krijg je in de schaatsshops. Tijd om eens verder te kijken naar de problematiek van de 'reedsfoet' - Frysk voor schaatsvoet - en nog veel leuker: naar de mogelijke oplossingen.
De menselijke voet
Een indrukwekkende hoeveelheid botten (26), gewrichten (33), spieren (19) en banden (107) moeten in goede onderlinge samenhang onze schaatsende voeten sterk en soepel, stabiel en beweeglijk laten zijn. Schaatsen is een sport met beenspiervermogen. De krachten worden vanuit het lichaam via de voet en via de schaats op het ijs gebracht. De voet is als laatste in de beweegketen verantwoordelijk voor de optimalisatie van de schaatsbeweging. Alles moet erin zitten in die contactmomenten met de onderlaag van ijs; kracht, coördinatie, techniek en gevoel.
De beweging van de voet is bij schaatsen en skeeleren nogal verschillend ten opzichte van bijvoorbeeld wandelen en lopen. Bij schaatsen en skeeleren kent de voet geen voetafwikkeling. Hiel, middenvoet en voorvoet worden via de schaats of skeeler in één keer op de onderlaag geplaatst. Voet afwikkelen zoals bij het wandelen of lopen betekent juist dat hiel, middenvoet en voorvoet ná elkaar de ondergrond raken. Voetafwikkeling betekent ook dat de voet moet kunnen bewegen in de loopschoen. In de schaats- of skeelerschoen kan die extra beweegruimte er beter niet zijn. Vandaar ook dat het goed is een kleinere schoenmaat ten opzichte van je dagelijkse schoeisel aan te houden bij de keuze van de schaats- en skeelerschoen. Is de voet in de schaats- of skeelerschoen dan beter af? Nauw omsluitende schoenen zijn ideaal voor steun en stabiliteit. Maar optimaal is de situatie natuurlijk zelden. Er ontstaan plaatsen in de schoen waar teveel druk op de voet kan ontstaan.
'Last van schaatsvoeten'
De spieren van de voeten worden overmatig belast. Ze spannen te veel aan en ontspannen te weinig. Twee oorzaken van de schaatsvoet worden genoemd.
De druk tussen schoen en voet leidt tot aanpassing van de verschillende weefsels. Zo past de huid zich aan door eelt te vormen. De huid wordt dan dikker. Tot zover niets aan de hand. Echter aanhoudende en overmatige druk geeft een irritatie. Irritatie geeft zwelling. Het lichaam gaat té heftig reageren. Overmatige eeltvorming, likdoorns, ontstoken slijmbeurzen (schaatsknobbels) en vergroeiingen van het botweefsel (botknobbels) ontstaan. Irritatie geeft ook pijn. En pijn wil je het liefst vermijden. Je gaat je 'verhouden', met als gevolg meer spierspanning in de voeten, en dat geeft slechtere doorbloeding. Je gaat anders bewegen, met als gevolg dat er compensatiebewegingen ontstaan (ook hier hogere spierspanning en slechtere doorbloeding).
Naast de 'drukfactor' hebben wij te maken met de factor 'disbalans' als oorzaak voor krampende voeten. De samenwerking tussen de lange en korte spieren die de voet bedienen is in de situatie van een disbalans niet goed. Alle lange voetspieren die zich in de kuit bevinden, bewegen het enkelgewricht en de andere gewrichten van de voet. In de voet liggen alle korte spieren aan de onderzijde van de voet (één uitzondering: de korte teenstrekkers liggen bovenop). Spierfuncties van onderbeen en voet zijn aan elkaar gekoppeld. Een slechte balans zal tot overmatig aanspannen van de voetspieren leiden, met mogelijk krampende pijnlijke voetspieren tot gevolg.
Wat doen?
Goed passend schoenmateriaal, goede steun aan de voetholte, vroegtijdig 'uitknobbelen' van het materiaal van de schoen, waar drukplekken zich aankondigen (met lipstick de pijnlijke plekken op de voet markeren en vervolgens de schaats aantrekken om de afdruk op de schoen als richtpunt te gebruiken voor 't uitknobbelen). Maak gebruik van de sportpedicure om overmatig eelt, likdoorns en nagelproblemen aan te pakken. Train je algehele conditie en je enkelbalans vaardigheden. Gebruik daarvoor ook de balansplank als behandeld in SkateNL van januari 2019.
Hou ook je voetzool soepel door deze te masseren. Te rollen met golfbal, tennisbal of fles (deze laatste kan misschien ook gevuld worden met warm water). Hou je voetgewrichten en enkelgewrichten soepel door regelmatig krachtige cirkelvormige bewegingen vanuit de enkels te maken, en door je kuitspieren goed op lengte te houden door rekoefeningen te doen. En als laatste maar zeker niet de minst belangrijke: je techniek. Meer gewicht op de hiel tijdens het schaatsen geeft een lagere voetboog- en voetspierbelasting dan het minder gunstige lichaamsgewicht op de voorvoet. Is de juiste drukverhouding voor- en achterop je voet gevonden dan is het handhaven van de balans het minst belastend voor de spieren en zal verkramping niet meer optreden.
